Asgari ücretin net 1.300 TL.’sına çıkarılması vaatlerinin uygulamaya konulması vesilesiyle, mevcut mevzuat düzenlemeleri çerçevesinde bu işlemin en az maliyetle sağlanması tüm kesimleri tatmin edecek bir çözüm olacaktır. Aşağıda bu artışın çalışanlara aile çocuk ve yemek yardımı olarak yapılması halinde, bu ödemelerin sigorta primi ve gelir vergisi tutarları ile net ücret tutarlarını nasıl etkilediği incelenmiştir.

1 – Ücretlerde SGK Primleri Kesintileri

Çalışanlara yapılan ücret ödemelerinde SGK primi kesilmesine ilişkin kurallar, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Prime esas kazançlar” başlıklı 80. Maddesinde açıklanmıştır. Kanunun 3. maddesinin (12) numaralı bendinde ücret, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutar olarak tanımlanmıştır. Prim, ikramiye vb. kazançlar ise prime esas kazanç bakımından diğer ödeme olarak addedilmektedir.

5510 sayılı Kanunun 4/1-(a) bendi kapsamındaki sigortalıların yukarıda açıklanan ücretlerinin prime esas kazanca dâhil edilebilmesi için hak edilmesi yeterlidir. Dolayısıyla sigortalıların ay içindeki prime esas kazanç tutarlarının hesaplanması sırasında, söz konusu ücretlerin, ödenip ödenmediğine veya ne zaman ödendiğine bakılmaksızın, hak edildiği ayın prime esas kazancına dâhil edilmek suretiyle prime tabi tutulması gerekmektedir. Prim, ikramiye vb. diğer ödemeler ise hak edildiği ayın değil öncelikle ödendiği ayın kazancına dâhil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edilir.

Bu düzenlemeler çerçevesinde sigorta primine tabi olan ve olmayan ücret ve bu mahiyetteki ödemeler ile bu ödemelerden, ücret harici diğer ödeme sayılıp, ödemenin yapıldığı ay sigorta primi tavanını aşanlardan takip eden iki ay daha prime tabi tutulacak ödemelere ilişkin liste SGK internet sitesinde yer almaktadır.

2 -  Aile, Çocuk ve Yemek Yardımı Ödemelerinin Sigorta Primleri

5510 Sayılı Kanunun yukarıda belirtilen 80. Maddesinde, tutarları Kurumca yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamlarınınsigorta primine tabi tutulmaması öngörülmüştür. Bu düzenlemeye istinaden 01.09.2012 tarih ve 28398 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış bulunan İşveren Uygulama Tebliğinde “Kısmen prime tabi tutulacak kazanç” miktarının nasıl hesaplanacağı ile istisnadan yararlanmanın şartları açıklanmıştır. Buna göre aile, çocuk ve yemek yardımlarında prim kesintisine ilişkin kurallar aşağıdaki gibidir.

Sigorta primlerinden istisna tutulan aile yardımının nispeti brüt aylık asgari ücretin % 10’ udur. 01.07.2015 – 31.12.2015 döneminde primden istisna tutulacak olan aile yardımının tutarı ise (1.273,50 x % 10 =) 127,35 TL olup, İşverence her ay ödenen aile yardımının brüt tutarı bu tutardan fazla ise aşan kısmın ödendiği ayda normal ücrete ilâve edilerek onunla birlikte sigorta primlerine tabi tutulması gerekmektedir. 

Primden istisna tutulan çocuk başına (en fazla iki çocuk için) yardımın nispeti  brüt aylık asgari ücretin % 2’ sidir. 01.07.2015 – 31.12.2015 döneminde primden istisna tutulacak olan çocuk başına yardımın tutarı ise (1.273,50 x % 2 =) 25,47 TL dir. Her bir çocuk için bu miktarın üzerinde ödeme yapılması veya ikiden fazla çocuk için ödeme yapılması halinde bu tutarı aşan veya ikiden sonraki çocuklar için ödenen kısmın normal ücrete ilâve edilerek ödendiği ayda onunla birlikte sigorta primlerine tabi tutulması gerekmektedir. 

Primden istisna tutulan yemek yardımının nispeti brüt günlük asgari ücretin % 6’ sıdır.  01.07.2015 / 31.12.2015 döneminde primden istisna tutulacak olan yemek yardımının günlük tutarı ise (42,45 x % 6 =) 2,55 TL olup, İşverence ödenen 1 günlük yemek yardımının brüt tutarı bu tutardan fazla ise, aşan kısmın gün sayısı ile çarpımı ile bulunan tutarın normal ücrete ilâve edilerek ödendiği ayda onunla birlikte sigorta primlerine tabi tutulması gerekmektedir. Aylık 20 işgünü olduğu kabul edilirse sigorta priminden istisna yemek parasının aylık toplamı (20 x 2,55 =) 51 TL. olmaktadır.

Sigortalılara yemek yardımı ya da yemek parası adı altında yapılan ödemelerin primden istisna tutulabilmesi için, İşyerinde ya da müştemilatında yemek verilmemesi, İşyerine hariçten yemek getirtilmemesi ya da anlaşmalı bir lokantada yemek yedirilmemesi gerekmektedir.

Tebliğe göre gerek aile yardımı ve gerekse çocuk yardımı ödemelerinde sigortalının ilgili ayda fiili çalışması olup olmadığına bakılmamakta, yani izin veya rapor nedeniyle bu ödemelerden kesinti yapılmaması gerekmektedir. Yemek yardımı ödemelerinde ise sigorta priminden istisna tutar ay içinde fiilen çalışılan gün sayısı üzerinden hesaplanmaktadır.

Diğer taraftan, sigortalılara yemek parası ile çocuk ve aile zamlarının yıllık olarak bir defada ödenmesi halinde, istisna tutarlar ödemenin yapıldığı tarihteki 16 yaşından büyükler için belirlenen asgari ücret üzerinden yıllık olarak hesaplanacak ve yıllık istisna tutarını aşan kısım ödemenin yapıldığı ay sigorta primi matrahına dâhil edilecektir.

Ayrıca, 4447 Sayılı Kanun uyarınca sigortalıların aylık sigorta primlerine esas kazanç tutarları aynı zamanda işsizlik sigortası primlerinin hesabında da esas alındığından; aile, çocuk ve yemek yardımı ödemelerinde işsizlik sigortası primine tabi tutulmayacak tutarlar yukarıda belirtilen aynı kural ve yöntemlerle hesap edilecektir.

3- Aile ve Çocuk Yardımlarının Gelir Vergisi İstisnaları

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 25. maddesinin 4. fıkrasında hizmet erbabına ödenen çocuk zamlarının gelir vergisinden istisna olduğu, bu zamların devletçe verilen miktarları aştığı takdirde, fazlasının vergiye tabi tutulacağı açıklanmıştır.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun Aile Yardımı ödeneği başlıklı 202. maddesinde aile yardımının, memurun her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için 1500, çocuklarından her biri için de 250 gösterge rakamının (72 nci ay dâhil olmak üzere 0-6 yaş grubunda yer alan çocuklar için bir kat artırımlı) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödeneceği hüküm altına alınmış, eşlerden birine iş akdi veya toplu sözleşme gereği çocukları için yapılan aile yardımı ödeneğinin daha düşük olması halinde ise, yalnız aradaki farkın ödenmesi öngörülmüştür. Madde de ikiden fazla çocuk için ödeme yapılmamasına ilişkin düzenleme 6111 Sayılı Kanun ile 25.02.2011 tarihinden itibaren kaldırılmıştır.

01.07.2015-31.12.2015 döneminde; Yukarıdaki şartlarla özel sektör işyerlerinde ödenen çocuk yardımlarından; 0-6 yaş arasındaki çocuklar için 41,54 TL, diğerleri için 20,77 TL,gelir vergisinden istisnadır.  

4- Aile, Çocuk ve Yemek Yardımı Ödemelerinin İşverene Maliyeti

Yukarıda belirtilen sigorta primi ve gelir vergisi istisnası şartlarını taşıyan, 7 yaşın üzerinde 2 çocuklu evli bir çalışana 01.07.2015 – 31.12.2015 dönemi için aile, çocuk ve yemek yardımı adı altında yapılacak ödemeler toplamının aylık olarak (127,35 + 50,94 + 51,00 =)229,29 TL si sigorta primi ile işsizlik sigortası priminden, (20,77 x 2=) 41,54 TL. ise gelir vergisinden istisnadır. 

Özel sektör işyerlerinde genellikle saatlik, günlük, haftalık veya aylık olarak belirlenen tek bir ücret ödemesi yapılmakta, çıplak ücrete ilave olarak yukarıda belirtilen yardım ve zamların ödenmediği görülmektedir. Bu durumda da ödenen ücretin tamamı üzerinden sigorta primi kesilmekte ve gelir vergisi hesaplanmaktadır. Halen mevcut düzenlemeler, sigorta primi oranları ve destekleri ile gelir vergisi tarifesine göre aşağıdaki örnek tablonun (2) numaralı sütununda yer aldığı üzere, AGİ hariç 1.300 TL. net ücret alan bir işçinin, 5 puanlık sigorta primi desteği düşülmüş haliyle işverene maliyeti aylık 2.136,63 TL.’dir. Aynı personele 1.300 TL. net ücretinin içinde 01.07.2015 tarihinden itibaren uygulanan hadler üzerinden aile, çocuk ve yemek yardımı ödemesi yapılması halinde çalışanın işverene toplam maliyeti ve personelin net ücretindeki farklar (4) ve (5) numaralı sütunlarda hesaplanmıştır. Bu örnek hesaplama tablosunda aylık 20 işgünü bulunduğu, işyeri ve müştemilatında yemek verilmediği varsayılmıştır.

Yukarıdaki hesaplama tablosunun (3) numaralı sütununda görüleceği üzere asgari ücretin net 1.300 TL.’ye çıkarılması halinde toplam maliyet 640,27 TL. artmaktadır. Aynı ücret ödemesinde bulunulmakla birlikte; ücretin içinde aile, çocuk ve yemek yardımı ödemesi bulunması halinde (5) numaralı sütundan görüleceği üzere maliyet artışı 541,85 TL. olmakta, toplam maliyet 98,42 TL. azalmaktadır.

Bu bilgiler ışığında aşağıdaki önerilerin dikkate alınmasında yarar bulunmaktadır.

Asgari ücretin net 1.300 TL.’sına çıkarılmasının, mevcut mevzuat düzenlemeleri çerçevesinde işverene ve ürün fiyatlarına  en az maliyetle yansıması için, asgari ücret artışının aile, çocuk ve yemek yardımı olarak uygulanması ve halen uygulanmakta olan bu yardım tutarlarının istisna hadlerinin kurumca artırılması,

İşverenlerce de  asgari ücretin üzerindeki ücret zamlarının iş sözleşmesine dâhil edilmek veya yönetim kurulu kararları ile kuralları belirlenmek suretiyle, aile, çocuk ve yemek yardımı şeklinde uygulanması,

Yapılacak bir mevzuat düzenlemesi ile aile yardımında 4/1-c çalışanlarına sağlanan istisnanın 4/1-a çalışanlarına da teşmil edilmek suretiyle uygulama farklarının giderilmesi,

tedbirleri ile artırılacak asgari ücretin yol açacağı maliyet yükü hafifletilmelidir.